انجمن ویکی قلم‌های فارسی
ورود / عضویت

اعداد در زبان پہلوی

بحث پیرامون مسائل مربوط به قلم‌سازی، حروف‌چینی و بومی‌سازی

اعداد در زبان پہلوی

پستتوسط Ahmad » 03 ژانویه 2016, 17:51

دوستان گرامی،
چند سال پیش در یکی از سایت‌های عربی مربوط بہ کامپیوترهای مک بحثی در مورد اعداد در زبان عربی در گرفت کہ یکی از اطراف آن من بودم.
موضوع بحث مربوط بود بہ کاربرد اعداد 123456789 در هنگام نوشتن متون عربی بعوض ١٢٣٤٥٦٧٨٩. یکی از کسانی کہ در این بحث شرکت داشت ادعا کرد کہ در واقع استفاده از اعداد 123456789 درست است چرا کہ بہ آنہا نیز Arabic digits اطلاق می‌شود در حالیکہ بہ ١٢٣٤٥٦٧٨٩ Arabic Indic digits گفتہ می‌شود لذا این اعداد هندی هستند و 123456789 عربی واقعی. وی ادعا می‌کرد کہ عربہا این اعداد را اختراع نموده‌اند.
جواب من بہ آن شخص این بود کہ عربہا هیچوقت عددی را اختراع نکرده‌اند و اصولا زبان عربی عدد نداشتہ‌ است بلکہ عربہا از حروف «ابجد» (ا ب ج د ...) برای حساب کردن استفاده می‌نمودند.

مثلا
جملۂ «مات الشعر بعده » برابر است با ۱۱۲۳: (40+1+400+1+30+300+70+200+2+70+4+5) = (1123)

و جملۂ «وفاة برقوق في المشمش» برابر است با ۸۰۱: (.80+10+1+30+40+300+40+300) = 801
و الی آخر

در آنجا گفتم کہ تمام اعداد، چہ 123456789 و چہ ١٢٣٤٥٦٧٨٩ و چہ ۱۲۳۴۵۶۷۸۹ از اختراع «روحانیان» برهمائی بوده است کہ حدود ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح اختراع شده است و نہ ربطی بہ عرب دارد و نہ ربطی بہ عجم. دلیل اینکہ بہ اعداد 123456789، Arabic digit اطلاق می‌شود نیز بدین سبب است کہ در هنگام حملہ اعراب بہ جنوب اسپانیا این اعداد توسط آنہا وارد اروپا شد و آن نام را بخود گرفت.

مسئلہ‌ای کہ باید بہ آن توجہ شود این است کہ این فقط عرب‌ها نبودند کہ در زبانشان اعداد وجود نداشت حتی رومیان نیز، چنانکہ معروف است، در زبانشان اعداد وجود نداشت و در عوض هر حرف الفبای رومی دارای ارزشی بود، مانند MCMLIV کہ برابر است با ۱۹۵۴ و ...

سئوالی کہ برای من پیش آمده است این است کہ وضعیت اعداد در زبان پہلوی چگونہ بوده است؟ آیا آنہا نیز از حروفی کہ دارای ارزش عددی بوده است استفاده می‌کردند یا اینکہ در الفبای زبان پہلوی اعداد بطور جداگانہ وجود داشتہ‌اند؟

من برای پیدا کردن جواب این سئوال اندکی در اینترنت جستجو کردم و مقالہ‌ای از آقای فریدون جنیدی، کہ در زبان پہلوی تخصص دارد را خواندم. در این مقالہ آقای جنیدی می‌نویسد کہ زبان پہلوی دارای اعداد بوده است ولی من با مقایسہ اعداد و حروف الفبا شباهت‌هائی را می‌بینم و در این مورد اندکی دچار شبہ شده‌ام لذا فکر کردم کہ این موضوع را با شما دوستان در میان بگذارم و ببینم نظر شما در این مورد چیست.

سئوال این است: آیا در الفبای زبان پہلوی بجز حروف اعداد بصورت مستقل وجود داشتہ است یا خیر؟
پیشاپیش ممنون بابت نظراتتان در این مورد.

احمد
نماد کاربر
Ahmad
Site Admin
 
پست‌ها : 1289
تاریخ عضویت: 30 مه 2004, 17:33
محل سکونت: سوئد

پاسخ: اعداد در زبان پہلوی

پستتوسط Behnam » 03 ژانویه 2016, 22:58

روزبه پورنادر برای ثبت کُدهای حروف و اعداد پهلوی در کنسرسیوم یونیکد سندی را تهیه کرده (به همراه Michael Everson) که فکر می‌کنم مفید باشد.
http://std.dkuug.dk/JTC1/SC2/wg2/docs/n3286.pdf
به نظر می‌رسد که اعداد به شکل مستقل وجود داشته‌اند ولی از منطق انشائی تبعیت می‌کرده‌اند و نه از منطق رقومی که در سیستم ده-دهی می‌شناسیم. مثلأ عدد ده علامت داشته، عدد بیست هم علامت داشته ولی عدد ۳۰ به صورت «ده و بیست» نوشته می‌شده است. این بسیار رایج بوده. فرانسوی‌ها عدد «هشتاد» را «چهار تا بیست» می‌گویند و از این نمونه‌ها بسیار است.
نماد کاربر
Behnam
 
پست‌ها : 3534
تاریخ عضویت: 27 مه 2004, 04:44
محل سکونت: کانادا

پاسخ: اعداد در زبان پہلوی

پستتوسط Ahmad » 04 ژانویه 2016, 02:20

ممنون بہنام عزیز بابت معرفی این مدرک
بہ پیوست مقالہ آقای جنیدی را نیز برایت می‌فرستم (کل متن را از اینترنت آورده‌ام و آنرا ویرایش کرده‌ام).
بہ هر صورت بنظر می‌آید کہ هم زبان پہلوی و هم زبان پارتی هم دارای عدد بوده‌اند و هم دارای صفر
احمد
پیوست‌ها
زبان پهلوی.pdf
(401.38 KiB) دانلود 996 بار
نماد کاربر
Ahmad
Site Admin
 
پست‌ها : 1289
تاریخ عضویت: 30 مه 2004, 17:33
محل سکونت: سوئد

پاسخ: اعداد در زبان پہلوی

پستتوسط Ilia » 04 ژانویه 2016, 02:42

چرا پنج و شش عین هم هستند؟ اشتباهی شده؟
نماد کاربر
Ilia
Site Admin
 
پست‌ها : 6175
تاریخ عضویت: 25 سپتامبر 2006, 01:01
محل سکونت: کانادا

پاسخ: اعداد در زبان پہلوی

پستتوسط Behnam » 04 ژانویه 2016, 02:48

Ilia نوشته است:[نمایش]
چرا پنج و شش عین هم هستند؟ اشتباهی شده؟

بله فکر می‌کنم برای علامت اول «چهار» باید چهار دندانه داشته باشد.
ممنون احمد جان. این پی‌دی‌اف خیلی کامل‌تر است. بویژه برای زبان پهلوی. ولی عدد صفر را ندیدم. منطقاً اگر عدد صفر کشف شده باشد، دیگر نیازی به علامت‌گذاری جداگانه برای «ده» و «بیست» و غیره نیست. اعداد قبطی هم (مصر باستان) کمابیش همین ساختار را دارند. برای یک تا نه علامت دارند. برای ده تا نود هم علامت دارند و برای عدد مثلاً ۱۵ از علامت ده و علامت پنج استفاده می‌کنند. ولی برای اعداد دهگان و صدگان و هزارگان به ناچار علامت‌های ویژه‌ای دارند. شاید تنها از این نظر از پهلوی پیشرفته تر باشد که برای هر عددی از علامت ویژه استفاده می‌کردند و نه علامت ترکیبی.
نماد کاربر
Behnam
 
پست‌ها : 3534
تاریخ عضویت: 27 مه 2004, 04:44
محل سکونت: کانادا

پاسخ: اعداد در زبان پہلوی

پستتوسط Arzhang » 06 ژانویه 2016, 01:24

من حدود بیست سال پیش، برای برنامه‌ای تلویزیونی کار می‌کردم که به دوره‌ی رونق تمدن اسلامی و پیشرفت‌های علمی آن زمان می‌پرداخت. آن‌جا بود که دیدم محقق برنامه (و به نقل از مستندی اروپایی) صفر را اختراع اعراب می‌دانست. خیلی برایم جالب بود که احمد این‌جا نسب آن را به برهمایی‌ها نوشته است. این خطا از جانب آن برنامه‌ی مستند اروپایی برایم عجیب است.
نماد کاربر
Arzhang
Site Admin
 
پست‌ها : 1449
تاریخ عضویت: 17 اوت 2009, 15:06
محل سکونت: مونترآل

پاسخ: اعداد در زبان پہلوی

پستتوسط Behnam » 06 ژانویه 2016, 04:21

بسته به این دارد که دید آن مستند چه بوده است. با پیشفرض‌های نادقیقی می‌توان نتیجه گرفت که صفر اختراع عرب‌ها بوده است.
گویا محل تولد صفر (به عنوان جزئی از سیستم شمارش) تقریباً بدون شک هندوستان بوده است. براهماگوپتا نام کسی است که حوالی سال ۳۰ (جلالی) صفر را در محاسباتی ریاضی سیستماتیزه کرد. اما اگر به تاریخ آن دقت کنید این مترادف است با آغاز اشغال ایران و سلطهٔ اعراب که از آنسو هم تا اروپا ادامه یافت. این است که قطعاً این سیستم توسط امپراتوری اسلامی به اروپا آمد. این سیستم در هند متولد شده و توسط خوارزمی در تاریخ دانش بشری ثبت شده است و به همان اندازه خون عرب دارد که خوارزمی!
ولی طبیعی است که اروپاییان آن را به نام آورندگانش بشناسند، بویژه اگر خوارزمی را هم ریاضیدانی عرب بدانند! مقالهٔ اول مرور خوبی است بر تاریخ صفر. در این مقاله خوارزمی [عرب] منبع الهام و توسعهٔ سیستم ده-دهی میان دانش پژوهان اروپایی معرفی شده است. آن مستند اروپایی هم احتمالاً همین معیار را به کار برده بوده است.
http://yaleglobal.yale.edu/about/zero.jsp
این هم مطلبی است از ویکیپدیا که در آن خوارزمی یک Persian mathematician معرفی شده است. که البته برای ما شاید از بدیهیات باشد ولی موضوعی است که حتی در بالاترین محافل آکادمیک از سوی برخی عرب‌ها به چالش کشیده می‌شود.
https://en.wikipedia.org/wiki/Muhammad_ ... -Khwarizmi
قاعدتاً اختلاف نباید بر سر قومیت خوارزمی باشد. اختلاف بر سر این است که او را جزئی از «حاکمیت» بدانیم که در این صورت اسلامی و عربی است، و یا اینکه جزئی از سرزمینی که بدان پیوند داشته است، که در این صورت طبعاً ایرانی است.
بهرحال دیگر عدد صفر نه هندی است و نه ایرانی و نه عربی. عدد صفر متعلق به جامعهٔ بشری است.
نماد کاربر
Behnam
 
پست‌ها : 3534
تاریخ عضویت: 27 مه 2004, 04:44
محل سکونت: کانادا

پاسخ: اعداد در زبان پہلوی

پستتوسط Arzhang » 07 ژانویه 2016, 00:03

مرسی بهنام جان
البته صفر عدد که نیست، یک علامت است ;)
نماد کاربر
Arzhang
Site Admin
 
پست‌ها : 1449
تاریخ عضویت: 17 اوت 2009, 15:06
محل سکونت: مونترآل

پاسخ: اعداد در زبان پہلوی

پستتوسط نیما » 07 ژانویه 2016, 02:11

ولی تو اعدا داریمش. مثلا اولین عدد از اعداد حسابی.

بین -۱ تا ۱ یک عددی داریم که صفره. نیست؟!

پ. ن: انگار دارم اشتباه می‌گم.
نماد کاربر
نیما
 
پست‌ها : 462
تاریخ عضویت: 14 ژوئیه 2006, 20:51

پاسخ: اعداد در زبان پہلوی

پستتوسط Behnam » 07 ژانویه 2016, 04:55

Arzhang نوشته است:[نمایش]
مرسی بهنام جان
البته صفر عدد که نیست، یک علامت است ;)

من با یونانیان باستان جدل نمی‌کنم!
Natural numbers

The most familiar numbers are the natural numbers or counting numbers: 1, 2, 3, and so on. Traditionally, the sequence of natural numbers started with 1 (0 was not even considered a number for the Ancient Greeks.) However, in the 19th century, set theorists and other mathematicians started including 0 (cardinality of the empty set, i.e. 0 elements, where 0 is thus the smallest cardinal number) in the set of natural numbers.[5][6] Today, different mathematicians use the term to describe both sets, including 0 or not. The mathematical symbol for the set of all natural numbers is N, also written \mathbb{N}, and sometimes \mathbb{N}_0 or \mathbb{N}_1 when it is necessary to indicate whether the set should start with 0 or 1, respectively.

In the base 10 numeral system, in almost universal use today for mathematical operations, the symbols for natural numbers are written using ten digits: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, and 9. In this base 10 system, the rightmost digit of a natural number has a place value of 1, and every other digit has a place value ten times that of the place value of the digit to its right.
https://en.wikipedia.org/wiki/Number#Natural_numbers
نماد کاربر
Behnam
 
پست‌ها : 3534
تاریخ عضویت: 27 مه 2004, 04:44
محل سکونت: کانادا



بازگشت به خط، زبان و قلم‌سازی


کاربران حاضر در این انجمن: بدون کاربران آنلاین و 13 مهمان