سایت اینترنتی Typophile را میشود بازار عکاظ خطسازان و علاقهمندان به خط دیجیتالی نامید. در بازار عکاظ در دوران قبل از اسلام، که مسلمانان به ناروا آن را عصر جاهلیت لقب دادهاند، مردم امتعه خود را، از جمله اعمال ادبی( عمدتا شعر)، عرضه میکردند. در سایت Typophile نیز خطسازان کارهای خود را عرضه میکنند و تازه کاران از افراد مجرب برای انجام کارشان راهنمایی و کمک دریافت میکنند.
من در همین سایت، که بخشی از آن به کاربرانی که در زمینه خطسازی برای سیستم نگارشی عربی فعالند، با کار آقای «محمدزهیر البازی» آشنا شدم. آنچه که توجه من را به وی جلب کرد و کنجکاویم را برانگیخت، گذشته از طراحی و ساخت خط نسخ بسیار زیبا و باکیفیت عالی وی، نام خانوادگی او یعنی «البازی» بود. پیشوند «الـ» قبل از نام فامیل و نیز شباهت اسمی وی به مفتی اعظم سعودی در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی مرا مطمئن کرد که ایشان از اهالی عربستان سعودی میباشد.
«عبدالعزیز بن باز» (آل باز) مفتی عربستان سعودی کسی بود که در اواخر دهه شصت میلادی فتوایی صادر کرد مبنی بر اینکه خورشید بدور زمین میچرخد و نه برعکس؛ متن زیر را که از سایت ویکیپدیا آوردهام این مساله را توضیح می دهد:
«نایب رئیس دانشگاه اسلامی (علامه ابن باز) مقالهای را طی دو ماه در تمامی روزنامهها منتشر کرده است که در آن خون هرکسی که بگوید زمین کروی است و ساکن نیست و به دور خورشید میچرخد را حلال اعلام کرده است. او در کتاب «الادله النقلیه والحسیه علی جریان الشمس والقمر وسکون الارض وامکان الصعود الی الکواکب» (دلایل نقلی و عقلی بر حرکت خورشید و ثابت بودن زمین و امکان مسافرت به سایر کرات) اعلام کرد که قرآن کریم، حدیث و آموزه های پیامبر و اکثریت دانشمندان اسلامی ثابت کردهاند که خورشید در حال چرخش و زمین ثابت است و مخالفان این عقیده را تکفیر کرد.»
به هر روی من اندکی در نت جستجو کردم و در کمال تعجب دیدم که آقای «محمدزهیر البازی» نه اهل عربستان سعودی است و نه حتی عرب بلکه ایشان اهل لاهور پاکستان هستند. این مساله باعث شد که من برای اطلاع از چند و چون قضیه بفکر یک مصاحبه ساده با وی بیفتم. من تعدادی سئوال طرح کرده برای ایشان ارسال نمودم. وی چندی بعد به تمام سئوالات من پاسخ گفت. در زیر ترجمهٔ این پرسش و پاسخ را جهت اطلاع علاقهمندان به این گونه مباحث منتشر میکنم.
تشکر فراوان از آقای «محمدزهیر البازی» و دوست عزیزمان علی رستگار بابت تصیح متن فارسی.
احمد
س: لطفا اندکی از خودتان برایمان بگویید
ج: نام من «محمدزهیر البازی» میباشد. پدرم «شیخ محمد موسی البازی» دانشمند معروف علوم دینی است که در سال ۱۹۹۸ فوت کرد. از وی ۲۰۰ کتاب در زمینه علوم اسلامی بجا مانده است. در لینکهای پایین میتوانید در مورد وی اطلاعات بیشتری کسب نمایید.
شما در مورد نام فامیل من که «البازی» است پرسیده اید؛ باید بگویم که این نام برمیگردد به یکی از نیاکان من که نامش «الباز» بوده است و هیچ رابطهای با نام آن خاندان سعودی که شما در سوالتان مطرح کردهاید ندارد.
س: لطفا اندکی در مورد تحصیلات و تخصصتان برای ما بگویید
ج: من فارغ التحصل رشته علوم از دانشگاه پنجاب در لاهور پاکستان هستم و در همین شهر نیز به عنوان مدرس علوم اسلامی، در موسسهای آموزشی، مشغول بکار هستم.
س: چطور شد که بکار فانت سازی روی آوردید و چه وقت به اینکار مبادرت نمودید. لطفا اندکی برای ما از کار اولتان بگویید.
ج: چنانکه گفتم پدر من عالم اسلامی سرشناسی بود. اکثر کتابهائی که او نوشته به زبان عربی است. وی همچنین خطاط و خوشنویس ماهری بود. هم او بود که این هنر را به من آموخت. اما نه او و نه من از این هنر بعنوان حرفه استفاده نکرده ایم.
از سال ۱۹۹۲ به بعد من شروع به تحریر کتابهای وی روی کامپیوتر کردم و آنها را برای چاپ آماده نمودم ولی وی هیچگاه از نتیجه کار، بدلیل بکار بردن فانتهائی که در آن زمان وجود داشتند، راضی نبود. به منظور یافتن بهترین فانتهای نسخ، من در آن هنگام در اینترنت جستجوی فراوانی کردم و بهترین فانت و نیز بهترین نرم افزار موجود واژه پرداز را بدین منظور خریداری نمودم. ولی هرکدام از آن فانتها اشکالاتی داشتند. بعنوان مثال حرف عربی «ي» چسبانِ آخر باید دارای شکل خاصی باشد؛ بسته به حروفی که قبل از آن می آیند، که در آن خطوط این امکان موجود نبود.
وقتی که پدرم از دنیا رفت من کار نشر آثار وی را ادامه دادم. درآن هنگام من کماکان کمبود امکانات خوشنویسی را در خط های نسخ موجود احساس میکردم. بخود گفتم که شاید بهتر باشد که خود دست بکار شده و خطی را بسازم که مطابق میلم باشد. پس از تلاش فراوان دریافتم که ساختن فانت عربی بمراتب مشکلتر از ساخت فانت لاتین است. حروف عربی بسته بجایشان در جمله، دارای ۴ شکل گوناگون هستند، مانند حالت مجزا، حالت چسپان اول، حالت چسپان آخر و حالت میانه. پیچیدگی شکل حروف الفبای عربی با امکانات خوشنویسی عالی و پشتیبانی از شکلهای آلترناتیو گوناگون، کار ساختن فانت را بسیار دشوار میکند.
به عنوان مثال در خط نسخ «زهیر البازی»، تعداد شکلهای گوناگون برای یک حرف بسیار زیاد است. مثلا فقط حرف «ت» دارای ۱۶۰ شکل گوناگون است.
به هر روی من به تلاش خود برای ساخت فانتی مناسب ادامه دادم و مدتی بعد آشنایی با برنامه Volt، از شرکت مایکروسافت، نقطه عطفی بود در کار خط سازیم.
س: آیا این درست است که شما سازنده خط Adobe Arabic و Adobe Naskh هستید؟
ج: خط Adobe Naskh کار من میباشد ولی Adobe Arabic را کس دیگری ساخته است. در واقع خط Adobe Naskh اولین خطی بود که من به ساختنش مبادرت کردم، در واقع این خط دست مشق من بود برای ساخت فانت. ابتدا من نام پدرم ، «محمد موسی البازی»، را روی این خط گذاشتم. ولی پس از اینکه شرکت ادوبی آنرا از من خرید نامش را به خط Adobe Naskh تغییر داد و آنرا با بسته نرم افزاری خود به کاربرانش عرضه کرد.
س: لطفا برای ما راجع به خط زیبای Zuhair Al-Bazi Naskh، که واقعا شاهکاری است در طراحی فانت عربی، بگویید. چه هنگام شما کار ساخت آن را آغاز کردید و منبع الهامتان در این کار چه بوده است؟
ج: همانطور که گفتم کار ساخت خط Adobe Naskh یک کار تجربی برای من بود که از طریق آن شیوه ساخت یک خط عربی را یاد گرفتم. سپس من کار ساخت خط Zuhair Albazi Naskh که خطی بود به مراتب بزرگتر را شروع کردم ولی این کار خیلی کند پیش میرفت، بدلیل اشتغالم به کارهای دیگر قادر نبودم وقت زیادی را به این کار اختصاص دهم . در آن هنگام بود که شرکت ادوبی برای خرید فانت اولم با من تماس گرفت و این باعث تشویق من شد و بالمأل کار روی خط Zuhair Albazi Naskh را با شدت و حدت بیشتر برای اتمام آن پیگیری کردم.
لازم به ذکر است که من از سال ۱۹۹۲ و به مدت تقریبا ۲۰ سال با کار نشر به زبان عربی در رابطه بودهام. در اثناء این مدت من با علاقهمندی و اشتیاق تام در کار نشر کتابهای زیادی که به زبان عربی در صحنه بین المللی منتشر شدهاند مداقه کردهام. لذا با شناخت نیاز کاربران عرب و ناشران آنها و البته تحقیقات خودم در این زمینه به کار طراحی فانتی که پاسخگوی نیاز آنها و مورد قبولشان باشد اقدام کردم.
در این فانت من تمام امکاناتی را که کاربران عرب یک فانت مورد نیازشان است گنجاندهام. ۲۰ سبک مختلف (Stylistic Set) که شامل تعداد زیادی لیگاتورهای مختلف (ترکیب ویژه دو یا چند حرف مختلف) هستند در این فانت تعبیه شده است. تعداد زیادی علائم دستوری (اعراب)، دو نوع swash برای هر نویسه، امکان justification alternates، تعداد زیادی حروف در شکل کشیده آنها، نیز امکان تغییر اعراب به حالتهای کوتاه یا بلند (مثلا فتحه کوتاه و فتحه بلند) در تناسب با کشیدگی حرف یا حروف ترکیبی، بطور اتوماتیک در این خط وجود دارد.
خط Zuhair Albazi Naskh اولین خط اپنتایپ عربی است که اینچنین از امکانات خوشنویسی پشتیبانی میکند، امکاناتی که کاربران این فانت قبلا آرزویش را داشتند. کاربر فقط با یک کلیک میتواند شکل حروف یا امکانات دیگر این خط را در متن اعمال کند.
خط Zuhair Albazi Naskh برتریهای فروانی نسبت به خط معمولی نسخ دارد که در زیر خلاصه می شود:
• پیروی از طراحی شیوه نوشتاری نسخ اصلی
• تعداد زیادی شکل مختلف برای یک حرف یا ترکیب حروف. به عنوان مثال شکلهای مختلف برای حروف «م»، «ج»، «ر»، «ا»، «هـ»، «ک» و غیره.
• تعداد زیادی علائم و نشانهها
• Distant and close marks both are possible as the user likes (من متاسفانه ترجمهای مناسب برای این جمله نیافتم. در اینترنت نیز جستجو کردم ولی نتیجهایت نگرفتم نیز در سایت Unicode در این مورد توضیحی نبود. اما برای وفاداری به متن اصلی عین جمله انگلیسی را در اینجا آوردهام)
• امکان تنظیم فاصله بین کلمات
• امکان اعمال کشیده در ۳ حالت و نیز تنظیم اتوماتیک طول اعراب متناسب با طول کشیده.
• اولین فانتی که ۲ نوع swash را پشتیبانی میکند؛ استفاده از swash بلندتر در جاهای مخصوص و استفاده از swash کوتاهتر در متن عادی.
• تعداد زیادی از شکلهای ویژه حروف ترکیبی موسوم به justification alternates
• امکانات تنظیم kerning و هماهنگی آن با اعراب گذاری بنحوی که در هنگام استفاده از kerning محل اعراب نیز بطور اتوماتیک عوض میشود.
• سازگاری ۱۰۰% با برنامه ورد مایکروسافت و ادوبی ایندیزاین CS6
س: آیا در پایان حرف دیگری دارید که بزنید؟
ج: من تا کنون دو خط تهیه کردهام؛ که یکی خط Adobe Naskh است و دیگری خط Zuhair Albazi Naskh میباشد. تعداد امکانات موجود در خط Zuhair Albazi Naskh آنچنان زیاد است که تا بحال در هیچ خط نسخی سابقه نداشته است، این به همراه زیبایی خیره کننده آن از این خط یک خط استثنائی میسازد. من امیدوارم که این خط انشاءالله الگوئی باشد برای طراحانی که خط عربی را طراحی میکنند.
نمونههائی از خط اپنتایپ Zuhair Albazi Naskh:
منابع:
http://typophile.com
http://typophile.com/node/98226
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8 ... 8%A7%D8%B2
http://zakariyya.wordpress.com/2008/10/17/‘allamah-muhammad-musa-ruhani-al-bazi-may-allah-shower-his-mercy-upon-him/
http://www.sunniforum.com/forum/showthr ... ni-al-Bazi
http://www.youtube.com/watch?v=6zb2HvrNprM
http://www.youtube.com/watch?v=Fl8ewMWOaxA
http://www.4shared.com/office/46jZQmNf/ ... omple.html
http://typophile.com/node/98226
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8 ... 8%A7%D8%B2
http://zakariyya.wordpress.com/2008/10/17/‘allamah-muhammad-musa-ruhani-al-bazi-may-allah-shower-his-mercy-upon-him/
http://www.sunniforum.com/forum/showthr ... ni-al-Bazi
http://www.youtube.com/watch?v=6zb2HvrNprM
http://www.youtube.com/watch?v=Fl8ewMWOaxA
http://www.4shared.com/office/46jZQmNf/ ... omple.html