این یک تست جنگی بود که برای خودم انجام داده بودم تا رفتار فارسی در نرمافزارهای مختلف روی پلنگ برفی دستم بیاید. گفتم بد نیست آن را با شما در میان بگذارم.
تست از این قرار بود که یک پاراگراف متن فارسی (از مصاحبهٔ پرویز قلیچخانی با بیبیسی) را با دو نوع فانت مختلف بنویسم و واکنش نرمافزارهای مختلف نسبت به این دو نوع فانت را بسنجم. توجه داشته باشید که منظورم از دو نوع فانت، دو شکل مختلف از فانت نیست. منظورم دو نوع ساختار مختلف فانت برای بازتولید متن فارسی است. یکی با استفاده از تکنولوزی ویندوز و دیگری با استفاده از تکنولوژی مک. برای این منظور پاراگراف اول با Arial Unicode MS نوشته شده است که شاهکار دیگری از زیبا نویسی فارسی را عرضه میکند (!) و دیگری با Geeza Pro که قلم پیشفرض سیستم مک برای نمایش متون فارسی-عربی است. طبعاً اولی تکنولوژی ویندوز را دارد و دومی تکنولوژی مک را.
در این تست با چیزهایی روبرو شدم که قابل پیشبینی بود و چیزهای دیگری که برایم تازگی داشت. یادآور میشوم که این یک تست جنگی است و اگر دوستان تجربهٔ بیشتری با هر یک از نرمافزارهای تست شده دارند، میتوانند در اینجا در میان بگذارند.
TextEdit
آزمایش با TextEdit شروع شد و متن آزمایشی هم بر روی TextEdit تنظیم شد زیرا این برنامه مادر هر چیزی است که در سیستم مک در مورد متن و نمایش متن وجود دارد. همانطور که در عکس ضمیمه پیداست، TextEdit هم از عهدهٔ پاراگراف اول با Arial Unicod MS برآمده است و هم طبعاً از عهدهٔ پاراگراف دوم با Geeza Proی خود سیستم. نکتهٔ گفتنی در این مورد این است که هیچ چیزی از امور نمایش متن در هیچکدام از دو تکنولوژی فانت اشکالی پیدا نکرد و نیمفاصله هم (در نام قلیچخانی) به درستی در هر دو پاراگراف به نمایش درآمد.
Mellel
مِلِل اولین واژه پردازی بود که روی Mac OS X از نگارش راست به چپ پشتیبانی کرد. روش «حروفچینی» متن فارسی-عربی اما، نه روشی بود که مک بکار میبرد و نه روشی که ویندوز. روش اولیهٔ Mellel برای نمایش متن فارسی با اتکا به یک دستورالعمل یونیکدی بود که کُدهای اشکال آلترناتیو هر حرفی را ثبت کرده است. به عبارت روشنتر یونیکد یک کُد برای حرف مثلاً «ب» دارد و یک کُد دیگر برای حرف «ب» و کُد دیگری برای «ب» و «ب» و اگر این اشکال آلترناتیو «ب» در فانت با این کُدهای یونیکد مشخص شده باشند، مِلِل میتوانست از آن فانت برای نمایش فارسی استفاده کند. فانتهای خود مک، از جیزه گرفته تا دیگر فانتهای عربی، و همچنین اکثر فانتهای فارسی داری که با ویندوز میآیند و یا مثلاً فانتهای بُرنا رایانه، همگی کُدهای یونیکدی اشکال آلترناتیو حروف را مشخص کردهاند و به همین دلیل Mellel در سالهای گذشتنه کارآمدترین واژه پرداز برای متن فارسی روی پلاتفرم مک به حساب میآمد. در سالهای بعد Mellel پشتیبانی از تکنولوژی OpenType ویندوز و ادوبی را به موتور متن خود اضافه کرد که از عهدهٔ نمایش ظرایف نمایشی قلمهای با تکنولوژی ویندوز و ادوبی تا حدودی برمیآمد. اما قلمهای تکنولوژی خود مک هنوز با آن روش اولیه حروفچینی میشدند که متکی به کُد یونیکدی آلترناتیوهای نمایشی بود. این روش اگرچه حروف را به هم میچسباند و قابل خواندن میکرد، ولی فاقد تواناییهای تکنولوژی AAT برای خوشنویسی و نمایش ظرایف حروفچینی بود. اشکال دیگر -و عمده- آن روش این بود که فقط برای زبانهایی که در یونیکد جا افتاده بودند قابل استفاده بود. فارسی و عربی. برای زبانهایی مثل کُردی، پشتو و امثال آن، یونیکد کُدی برای آلترناتیوهای نمایش حروف ندارد و این آلترناتیوها تنها با بکارگیری تکنولوژی درونی فانت، AAT یا OpenType قابل دسترس هستند.
تست من روی نسخهٔ آخر Mellel این تازگی را برایم داشت که جیزه پروی جدید سیستم مک بکلی از کُد گذاری روی آلترناتیوهای نمایشی حروف خودداری کرده است (که روش کار اغلب فانتهای جدید است) و این امر مِتد قدیمی مِلِل را بکلی بیاستفاده کرده است. از سوی دیگر این برای کاربران مِلل این حسن را دارد که تشخیص دهند این واژه پرداز یک واژه پرداز منحصراً OpenType است (مثل همهٔ واژهپردازهای روی ویندوز) و نباید از قلمهای تکنولوژی اپل استفاده کنند.
Pages
اگرچه در ایرماگ خواندهام که با import کردن یک متن از ویندوز می توان روی Pages فارسی نوشت، ولی تا زمانی که خود اپل رسماً از متن راست به چپ در Pages پشتیبانی نکرده است، من شخصاً از این کار خودداری میکنم. تست من هم نشان داد که حتی برای خود جیزه هم که مستقیماً از TextEdit کپی شده بود، با اشکالاتی جدی روبرو میشود. این برنامه برای کار جدی فارسی نویسی اصلاً مناسب نیست.
OpenOffice
این سورپریز من بود. انتظار داشتم که OpenOffice پاراگراف اول را درست نشان دهد و پاراگراف دوم را نادرست. نتیجه درست برعکس بود. من وقتی روی این برنامه نگذاشتهام که بدانم در مورد تکنولوژی متن روی مک چکار کردهاند ولی احتمالاً اگر تنظیمات برنامه عوض شود، OpenOffice از موتور متن خودش به جای موتور متن مک استفاده میکند و در آن صورت پاراگراف اول درست نمایش داده خواهد شد و پاراگراف دوم نادرست.
NeoOffice
نئوآفیس بر این اساس تهیه شده است که صرفاً از موتور متن خود مک استفاده کند. اما این استفاده را به قابلیتهای جدید مک که در TextEdit مشهود است تعمیم نداده است. نئوآفیس یک واژه پرداز منحصراً AAT است و جالب این است که اگر فانت OT انتخاب شده باشد، آن را بکلی نادیده میگیرد و از فانت پیشفرض خود مک (Geeza Pro) استفاده میکند. همانطور که در عکس مشاهده میشود، هر دو پاراگراف با جیزه نمایش داده شدهاند.
NisusWriter Express & Pro
نایسس اولین واژهپردازی بود که از همان ابتدا دربست از خود موتور متن مک استفاده میکرد و منحصراً AAT بود. حالا که مک OT را به AAT ترجمه میکند، نایسس هم از عهدهٔ هر دو تکنولوژی بر میآید و از بسیاری جهات، هرچه در TextEdit شدنی باشد، در Nisus هم شدنی است، البته با کنترل های بیشتر. چیزی که به چشمم خورد این است که اگر متن در نایسس از ابتدا به عنوان متن راست به چپ تعیین نشده باشد، نایسس با نیمفاصله مشکل دارد و آن را نادیده میگیرد. همانطور که در عکس پیداست، متنی که من از TextEdit مستقیماً روی نایسس کپی کردم، از آنجا که نایسس از پیش برای متن راست به چپ تنظیم نشده بود، نیمفاصله را در «قلیچخانی» از قلم انداخته است. ولی امتحان کردم و با تنظیم قبلی راست به چپ، نیمفاصله را درست عمل میکند.
***
برداشت اولیهٔ من از این تست جنگی این است که مک هنوز یک پلاتفرم AAT است و نباید آن را چیز دیگری تلقی کرد. البته در سطح سیستم امکاناتی برای پشتیبانی از تکنولوژی OT اضافه کرده است که برخی از برنامهها از آن استفاده میکنند و برخی دیگر استفاده نمیکنند. ولی آن تکنولوژی قلم که در مک «بومی» است، تکنولوژی قلم Apple Advanced Typography یا همان AAT است و این قضیه عوض نشده است.
http://en.wikipedia.org/wiki/Apple_Advanced_Typography